We zitten nu in de vierde week van maatregelen door het coronavirus. En wat is er toch veel veranderd in zo’n korte tijd. Voor mij is het logisch dat deze tijd stressvol is. Onze structuur is plotseling totaal veranderd, velen van ons hebben er naast de opvoedtaak ook een onderwijzerstaak bijgekregen, de toekomst is in één keer een stuk onzekerder geworden en de invulling van de professionele rol is voor velen geheel anders geworden.
Door het thuiswerken zijn we meer op afstand gaan werken. Sommige zorgprofessionals zoals verplegers en dokteren is er geen keuze. Zij moeten direct contact hebben met de patiënt (en dat kan behoorlijk stressvol zijn). Maar voor gezinswerkers, jeugdzorgwerkers of ambulante begeleiders ligt het ingewikkelder. Zij moeten per cliënt of per gezin kiezen; is het noodzakelijk dat ik langs ga of kan ik op afstand hulp bieden. En dan is het nog eens de vraag op welke manier. Ik hoorde onlangs een ambulant begeleider zeggen: “Ik ga echt niet met mondkapje bij de cliënt zitten, dan heb ik liever telefonisch contact”. Ik kan me heel goed voorstellen dat de kwaliteit van het contact onder druk komt te staan. Deze andere vorm van contact doet iets met de relatie en vergt aanpassingsvermogen van de cliënt en de hulpverlener.
Al deze veranderingen en dilemma’s kunnen erg stressvol zijn, alhoewel dit zeer persoonsafhankelijk is. Maar zodra je het als stressvol ervaart, is er een grote kans dat je in de overlevingsstand komt. Niet nadenken maar doen is dan het motto. Voor reflecteren is weinig ruimte. Omdat deze periode nog wel even aanhoudt, is het belangrijk om niet constant in een dergelijke toestand te verkeren. Wellicht voelt het niet eens onprettig, omdat je tijdelijk beter presteert, langere dagen aankunt en meer van jezelf kan geven. Toch heeft dit alles fysiek en emotioneel een prijs.
Een overlevingsstrategie is namelijk een patroon dat we volgen om ons staande te houden en waarin we terecht komen zodra we de situatie als stressvol ervaren. Tahibi Kahler is een psycholoog die na analyse van duizenden interviews vijf overlevingsstrategieën ontdekte. Hij noemde dit drivers. Een driver is bepaald gedrag met een dwangmatig karakter waarmee je aan een interne eis probeert te voldoen.
| Gedragskenmerk | Interne opdracht |
| Iets tot in de puntjes doen | Wees perfect |
| Voor de ander zorgen | Doe de ander een plezier |
| Van alles aanpakken en veel inzet | Doe je best |
| Tanden op elkaar zetten en doorzetten | Wees sterk |
| Heel snel zijn in denken, praten, bewegen | Schiet |
Het voordeel van het volgen van deze overlevingsstrategie is dat het je houvast geeft. Het is een geautomatiseerd handelen; je hoeft er niet over na te denken, je bent vooral gericht op doen. Het geeft bovendien veel energie en krijgt er vaak ook nog eens veel waardering voor. Maar op lange termijn put het je uit, omdat niet mogelijk is om te voldoen aan deze interne opdracht. In elke driver zit namelijk een onhaalbare eis[1].
Neem nou eens de strategie ‘Doe de ander een plezier’, die ik vaak zie bij mensen met een dienstverlenend beroep. Als je je herkent in deze strategie, dan vind je het fijn om voor anderen te zorgen. Je voelt haarfijn aan wat anderen nodig hebt, nog voordat anderen dit zelf goed weten. Je kunt je goed inleven in anderen en hebt een scherpe intuïtie. Je staat vaak klaar voor anderen en kunt bergen verzetten om de ander verder te helpen. Je weet soms niet goed wat je eigen behoeftes zijn en bent geneigd om jezelf op de tweede of derde plaats te zetten. In deze tijd wordt deze driver enorm gewaardeerd en aangemoedigd (zoals de premier zegt: “Let een beetje op elkaar”). Maar de onhaalbare eis van ´Doe de ander een plezier´ is dat je niet iedereen in je omgeving tevreden kan stellen. En toch is dit waar je vaak op gericht bent, ook als het niet overeenkomt met je eigen wensen en grenzen. Om niet uitgeput te raken, is het belangrijk dat je daarnaast oog hebt voor jouw behoeftes; hoe laad jij weer op, wat heb jij nodig, welke rust heb jij nodig, wie kan er af en toe voor jou zorgen?
Ik weet nog dat ik 20 jaar geleden van een psycholoog de opdracht kreeg om een lijst te maken van tien dingen waar ik energie van kreeg. Ik zat destijds middenin een burn-out en ik was enorm goed in het zorgen voor anderen vanuit de driver ‘Doe de ander een plezier’. Ik vond het ontzettend moeilijk om een dergelijke lijst te produceren. Ik kon de vragen pas beantwoorden na veel nadenkwerk en navraag bij anderen.
Hoe zit het bij jou? Kun jij een lijstje maken van tien dingen waar je energie van krijgt? Ik gun het je van harte. En oh ja, er mag niet op staan “andere mensen helpen”. Want dat is meer van hetzelfde. Nu twintig jaar later doe ik nog steeds dingen van die lijst. Vooral als ik me gestrest voel. Dan ga ik dansen (nu via een online les), iets schilderen in het huis of ik ga heel uitgebreid douchen, ook al is het midden op de dag. Het bewaken van grenzen blijft een continu leerproces. Ik merk het sneller wanneer ik iets te veel doe (over liever gezegd mijn man merkt het, omdat ik dan chagrijniger word). Ik heb een hele goede vriendin die ik kan bellen als ik in de stress schiet en steun nodig heb.
Vanuit deze driver is het onder normale omstandigheden al moeilijk om eigen grenzen te herkennen en aan te geven. Nu dat er een extra beroep gedaan wordt op je dienstbaarheid kan dit ontzettend lastig zijn. Want stel je voor dat je ervoor kiest om je kind eens niet te begeleiden in het huiswerk maken, omdat je moe bent. Of je bent ziek en je collega’s moeten je caseload overnemen. Dan gebeurt er intern iets… Dan kun je zomaar het gevoel krijgen, ik doe het niet goed, ik zadel mijn collega’s op met extra werk, wat ik nu doe is egoïstisch. En door dat schuldgevoel ga je juist nog harder werken, minder rust nemen en meer eisen van jezelf. Je komt daarmee in een soort cirkel terecht; omdat je niet kan voldoen aan de onhaalbare eis, krijg je een rotgevoel, wat vooral in stresssituaties moeilijk te verdragen is, waardoor je nog meer voor anderen gaat doen om je enigszins beter te voelen. En dan begint het cirkeltje opnieuw.
Hoe doorbreek je deze cirkel? Kijk met een flinke dosis met mildheid naar jezelf. En sta jezelf toe om te erkennen wat je moeilijk of lastig vindt. Dus het is oké om een dag geen onderwijs te geven aan je kind, te balen van deze andere manier van werken, het soms even niet weten. En je mag ruimte nemen om even op adem te komen, je laat anderen niet in de steek, je mag ook aandacht hebben voor jezelf, grenzen stellen is echt oké, ook in deze tijd…
Welke zin raakt jou het meest? Welke zin doet iets met je? Dan is deze zin een belangrijke interne gedachte die je kan helpen om uit de overlevingsstand te komen. Zeg deze zin dan een paar keer tegen jezelf zodra je de stress voelt toenemen. En doe dan iets van je lijst waar jij energie van krijgt. Juist nu omdat jij belangrijk bent!
Wil je mijn hulp hierbij? De komende maandagmiddagen reserveer ik voor gratis coaching sessies. Wil je hier gebruik van maken, mail mij dan via info@monikacox.nl
Ik hoop je snel te mogen ontmoeten.
Monika is counselor en heeft honderden mensen begeleid om inzicht te krijgen in hun leven en om ongewenste patronen te doorbreken. Monika gelooft dat mensen gelukkiger zijn wanneer zij vanuit eigenheid en autonomie kunnen werken en leven. Met haar coaching en counseling wil ze hier graag aan bijdragen. Ze is internationaal gecertificeerd als counselor (CTA-Counseling) en als supervisor (PTSTA-Counseling) en is opgeleid in Deep Democracy (level 1,2 en 3), Redecision Therapy en Relational Therapy.
[1] Kouwenhoven, M., ‘Transactionele Analyse in Nederland deel I’, Koninklijke Wὂhrmann B.V., Zutphen, 1996
